- Tên tiếng Việt: Nga truật, nghệ xanh, ngải tím, nghệ đen…
- Tên khoa học: Curcuma zedoaria (Berg.) Roscoe
- Họ khoa học: Zingiberaceae ( thuộc họ Gừng)
Đặc điểm nhận dạng cây nghệ xanh
Nga truật là vị thuốc được làm từ củ cây nghệ xanh (hay còn gọi là cây ngải tím, người Tày gọi là nghệ đăm, người Bana gọi là cây Mgang mơ lung).
Nghệ xanh thuộc họ gừng. Là cây cỏ, mọc thành cụm, hình dáng bề ngoài giống như cây nghệ vàng. Mỗi bụi cây cao khoảng 1 -1m50. Lá hình lưỡi mác, mặt trên màu xanh, nổi gân giữa màu tía, mép lá ngả đỏ. Lá dạng bẹ, bao bọc lấy thân cây.
Mùa trổ hoa khoảng tháng 4 -5. Đặc biệt, hoa của cây nghệ xanh thường ra trước khi cây ra lá. Cụm hoa trổ ra từ thân rễ trên một bẹ ở bên cạnh thân có lá. Mỗi cụm hoa hình trụ chứa rất nhiều bông màu vàng.
Hệ thân rễ phát triển thành cụm. Mỗi bụi cây có một củ lớn gọi là “củ cái” và nhiều củ nhỏ bao quanh kèm rễ nhỏ. Cần thu hoạch củ cái trong độ tuổi dưới 2 năm, để lâu củ cái sẽ tự thối rữa, thay vào đó là các củ nhỏ sẽ phát triển thành các củ cái mới.
Phân bố
Cây nghệ xanh có nguồn gốc từ Ấn Độ. Hiện nay cây xuất hiện ở nhiều nơi trên thế giới như Trung Quốc, Đài Loan, Thái Lan, Malaysia, Philipin… Tại Việt Nam có ở nhiều tỉnh miền núi và trung du Bắc Bộ như Lai Châu, Yên Bái, Cao Bằng… Đặc biệt tại tỉnh Hưng Yên, cây này được trồng rộng rãi làm thành vùng chuyên canh cung cấp dược liệu nga truật. Cũng có ghi nhận cây nghệ xanh xuất hiện ở Quảng Nam và Bình Định.
Cách bào chế dược liệu:
Dược liệu nga truật được chế biến từ rễ và củ của cây nghệ xanh. Củ nghệ xanh thường được người dân thu hái vào mùa đông, khi cây đã khô, lụi tàn, để lại hệ củ rễ to lớn.
Sau khi thu hái, người ta loại bỏ phần thân lá và những rễ nhỏ, chỉ giữ lại phần củ. Tiếp đến rửa sạch củ, hấp chín bằng hơi nước, rồi đem ra phơi khô. Có thể phơi khô nguyên củ hoặc thái lát cho nhanh khô.
Có một cách sơ chế khác nữa là lấy củ ngâm với dấm và nước theo tỷ lệ: củ nghệ xanh 600gr, 160gr dấm, 160gr nước. Sau đó đem hỗn hợp này đun trong lửa nhỏ cho đến cạn nước. Lấy củ nghệ xanh ra thái lát, phơi khô.
Cũng có thể tán mịn củ nghệ xanh khô để dùng làm thuốc. Bảo quản nơi khô ráo, tránh ánh nắng trực tiếp.
Công dụng của vị thuốc nga truật
Không chỉ ở Việt Nam, mà rất nhiều các nước trên thế giới đã và đang sử dụng nga truật như một thực phẩm chức năng bồi bổ cơ thể và điều trị nhiều chứng bệnh. Vậy củ nghệ xanh có tác dụng gì?
Tại xứ sở hoa anh đào, đất nước Nhật Bản, nghệ xanh được xem như một loại dược liệu quý. Các nhà khoa học Nhật Bản đã chỉ ra trong nghệ xanh có:
- Hàm lượng chất Flavonoid ca gấp 100 lần so với chanh lõm (Citrus × depressa). Chất này có tác dụng chống co giật, chống oxy hóa…
- Bao gồm 18 loại Amino Acid. Lượng Amino Acid cao gấp 1,5 lần so với tinh chất nhau thai, có tác dụng vô cùng diệu kỳ đối với làn da của bạn
- Hàm lượng Anthocyanin cao gấp 3 lần trong quả việt quất. Đây là hoạt chất quý để hỗ trợ điều trị các chứng bệnh về mắt, phòng chống lão hóa, chống u.n.g t.h.u…
- Hàm lượng Arginine cao gấp 3 lần so với mắc ca. Chất Arginine được sử dụng chữa trị chứng huyết áp cao trong thời kỳ mang thai (Tiền sản giật).
Tây y cũng dùng đến nga truật. Theo ghi chép của cố GS TS Đỗ Tất Lợi (trong Tập Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam) có nhắc đến thứ rượu bổ của người Tây phương từ nga truật. Đơn thuốc đó gồm các vị sau: nga truật, đại hoàng, phan hồng hoa, Polyporus oficinalis mỗi thứ 2,5gr kết hợp 25g lô hội, 5g long đởm thảo. Tất cả thái nhỏ ngâm trong 2l cồn 60 độ. Sau 10 ngày thì lọc lấy nước, ngày uống 2-5ml. Đây được mệnh danh là loại rượu bổ trường sinh
Theo y học cổ truyền của nước ta, nga truật (củ nghệ xanh) có vị đắng, cay; tính ôn; quy vào kinh can. Được các thầy thuốc Đông y dùng để chữa trị nhóm bệnh do “trần hà tích tụ”: bế kinh, tích huyết, hành kinh máu đông thành cục. Ngoài ra còn trị đau tức vùng ngực bụng, u bướu kết tụ, chấn thương gây bầm giập, viêm nhiễm .
Trên báo Pháp luật Việt Nam ra ngày 11/2/2013 có đăng lương y Nguyễn Văn Hướng (An Cựu, thành phố Huế, tỉnh Thừa Thiên – Huế) chia sẻ bài thuốc chữa chảy máu dạ con như sau: ruột gà nguyên cái, làm sạch, thái nhỏ cho vào chảo sao cùng củ ngải tím (tức nga truật). Sao khô ruột gà thì lấy củ ngải đem sắc uống mỗi ngày khoảng 15-20ml mỗi ngày.
Trong dân gian lưu truyền một số bài thuốc – món ăn trị chứng chướng bụng đầy hơi từ nga truật:
- Bài 1: 25gr nga truật, 1 cái tim lợn làm sạch, thái lát. Hầm chín nga truật cùng tim lợn, nêm gia vị vừa ăn. Dùng liên tục trong 1 tuần.
- Bài 2: nga truật tán mịn, mỗi lần uống 4g cùng rượu và ăn thêm mấy nhánh hành tươi.
Kiêng kỵ:
Trong Đông y, tuyệt đối không sử dụng vị thuốc nga truật cho các đối tượng sau:
- Người mang thai
- Người đang bị rong kinh kéo dài (chảy huyết)
- Người đang bị viêm loét dạ dày.
Cần cân nhắc sử dụng nga truật đối với những người mẫn cảm với các thành phần hóa học có trong củ nghệ xanh.
Quản trị viênQuản trị viên
Xin chào quý khách. Quý khách hãy để lại bình luận, chúng tôi sẽ phản hồi sớm