Tri mẫu là loại dược liệu quý trong Đông y. Tác dụng dược lý của Tri mẫu đã được ghi nhận tại các dân tộc ở Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc hàng nghìn năm trước đây. Ở Việt Nam ta, từ lâu, các thầy thuốc đông y đã sử dụng rễ cây tri mẫu phơi khô để giúp người bệnh thanh nhiệt tả hỏa, tư âm, nhuận táo, sinh tân dịch. Chữa chứng phế vị nhiệt, sốt cao phiền khát, phế nhiệt, khái thấu, chứng tiêu khát.
- Tên tiếng Việt: Tri mẫu, tri mau, xuyên khối mẫu (dược liệu chỉ gồm thân và rễ, không lấy lá cây)
- Tên khoa học: Anemarrhena asphodeloides Bunge
- Họ hành tỏi: Liliaceae
Cùng tìm hiểu chi tiết về vị thuốc tri mẫu thông qua các tài liệu phân tích dưới đây:
Đặc điểm thực vật
Cây Tri mẫu là loại thân thảo sống lâu năm. Chiều cao trung bình từ 60-90cm. Lá cây xanh, hình lá mác dài khoảng 20 -30cm, mọc vòng bao bọc, ôm ấp lấy thân cây. Lưu ý đến thời điểm hiện tại là Tri mẫu không được sử dụng làm dược liệu.
Cây Tri mẫu sẽ cho hoa vào mùa hè, khoảng tháng 4 -5. Hoa mọc thành cụm, chồi lên từ thân cây thành chùm dài. Hoa cánh nhỏ, cong, có màu trắng hoặc tím nhạt. Cây cho quả hình hình trứng với phần đầu nhọn và có cánh, giữa quả chứa 1 -2 hạt đen hình tam giác.
Rễ Tri mẫu là rễ cọc hình trụ hoặc hình khúc dẹt, phân nhánh, dài từ 3 – 15cm, đường kính khoảng 0,8 – 1,5cm. cây này có rễ cứng, dễ bẻ gãy. Nếu chạm nhẹ hoặc làm gẫy rễ sẽ cảm nhận được mùi thơm dịu tỏa ra. Rất dễ nhận biết.
Địa bàn Phân bố cây tri mẫu
Hiện tại, chưa có tài liệu nào ghi nhận cây tri mẫu được trồng ở Việt Nam. Trên thế giới, cây tri mẫu có ở Trung Quốc, Hàn Quốc, Mông Cổ. Nguồn thảo dược tri mẫu ở nước ta chủ yếu được nhập khẩu từ Trung Quốc.
Tại Việt Nam gần như rất ít Tri mẫu, do đó nguồn thảo dược này phần lớn được nhập khẩu từ nước ngoài. Nếu có chúng được trồng tại các vùng quy hoạch dược liệu chuyên biệt.
Bộ phận dùng làm dược liệu của tri mẫu
Trong toàn bộ cây tri mẫu, người làm dược liệu chỉ thu hái phần rễ cứng của cây tri mẫu để làm thuốc. Rễ cây có mùi thơm nhẹ, chứa nhiều tinh chất quý.
Sau khi thu hái, rễ cây Tri mẫu được rửa sạch, thái lát, phơi khô, sấy khô, phân phối đến các nhà thuốc để làm dược liệu. Sau đó bảo quản trong túi kín, để nơi khô ráo, thoáng mát, tránh nơi ẩm ướt dễ gây ẩm mốc.
Hiện nay chưa có tài liệu nào ghi nhận sử dụng lá cây tri mẫu chế biến thành dược liệu.
Thành phần hóa học tri mẫu
Trong rễ cây tri mẫu chứa rất nhiều Saponin và sapogenin steroid, chủ yếu là sarsasapogenin cùng với các sarsasapogenin glycosid.
Bên cạnh đó còn một số chất thuộc các nhóm hóa học khác như: nhóm norlignan (hinokiresinol, oxyhinokiresinol), nhóm glycan (anemaran A, B, C và D), nhóm xanthon C-glucosid (mangiferin, isomangiferin)…
Tác dụng của cây tri mẫu
Trong đông y:
Theo y học cổ truyền, thảo dược tri mẫu có những tác dụng sau:
-
Tư thận, bổ tỳ, ích khí, tán hỏa nên được dùng chủ trị chứng đái tháo đường.
- Thanh nhiệt, nhuận phế, tư thận bổ thủy.
- Trị sốt cao, đổ nhiều mồ hôi, sốt khát nước.
- Trừ ho, viêm phổi, viêm tai giữa mãn tính.
- Dùng để hỗ trợ cho phụ nữ động thai.
Trong Tây y:
Một số tài liệu y học hiện đại ghi nhận chiết xuất thô và các hợp chất tinh khiết từ rễ cây tri mẫu thể hiện tác dụng dược lý đáng kể trên hệ thần kinh và hệ thống máu. Chúng cũng cho thấy các hoạt tính sinh học có giá trị, chẳng hạn như:
- giảm thân nhiệt,
- chống khối u,
- chống oxy hóa,
- chống vi khuẩn, chống vi rút, chống viêm,
- chống loãng xương, chống lão hóa da và tổn thương cũng như các hoạt động khác.
Những bài thuốc từ thảo dược Tri mẫu
Trong Đông Y, tri mẫu có vị đắng, tính mát, không độc, quy vào ba kinh: phế, thận, vị; có tác dụng làm mát phổi, mát thận, hạ nhiệt, trừ phiền, chỉ khát, tăng tân dịch, ích khí, nhuận táo, hoạt trường. Thường được các thầy thuốc kết hợp với các vị khác để trị hạ sốt, an thần, lợi tiểu, hay trị các chứng bệnh ngoài da như hắc lào, lang ben.
Sau đây chúng tôi xin được giới thiệu đến các bạn một số những bài thuốc có sử dụng Tri mẫu. Xin lưu ý, cần được chỉ dẫn của bác sĩ , không tùy tiện sử dụng.
Bài Thanh nhiệt, giáng hỏa: thang Bạch hổ: thạch cao sống 24g, tri mẫu 12g, cam thảo 8g, ngạnh mễ 8g. Sắc uống trị các bệnh nhiệt cấp tính có các chứng sốt cao, ra mồ hôi, miệng khát và háo.
Bài nhuận phổi, dịu ho chủ trị ho do nhiệt ở phổi, đờm vàng, tinh thần mệt mỏi: tri mẫu 16g, bối mẫu 8g, sài hồ 8g, hoàng kỳ 12g, tử uyển 12g, mã đậu linh 12g, hạnh nhân 12g, pháp bán hạ 12g, tang bạch bì 12g, bạch phàn 2g, khoản đông hoa 12g. Sắc uống.
Bài sinh tân chỉ khát trị đái tháo đường, đái tháo nhạt: tri mẫu 16g, thiên hoa phấn 16g, cát căn 12g, ngũ vị tử 8g, sơn dược 16g, hoàng kỳ 12g, kê nội kim 12g. Sắc uống.
Bài Tri mẫu khôn thảo thang chữa phì đại tuyến tiền liệt: tri mẫu 20g, hoàng bá 20g, ngưu tất 20g, đơn sâm 30g, đại hoàng 10g, ích mẫu thảo 40g. Sắc uống.
Hỗ trợ người đang trong quá trình xạ trị ung thư dạ dày, thực quản: tri mẫu 15g, đảng sâm 20g, đương quy 20g, đại giả thạch 15g, thiên môn 15g, bán hạ 8g, thị sương 10g. Sắc uống ngày 1 thang.
Những lưu ý khi sử dụng tri mẫu
Tri mẫu là thuốc quý khi vào tay thầy thuốc giỏi, nhưng nếu không biết sử dụng sẽ gây ra các tác dụng xấu. Bạn nên lưu lại các thông tin sau khi sử dụng thảo dược này.
Dùng tri mẫu lâu ngày có thể gây tiêu chảy. Hiện tại chưa có những thong tin đầy đủ về việc sử dụng Tri mẫu cho phụ nữ mang thai và cho con bú. Loại dược liệu này có thể tương tác với một số thuốc, thực phẩm chức năng hay dược liệu khác.
Đặc biệt Tri mẫu hoàn toàn không được dùng cho người tỳ hư, tiêu chảy và các chứng bệnh thuộc biểu chưa giải được.
Để đảm bảo an toàn và hiệu quả trong phòng ngừa và hỗ trợ điều trị các chứng bệnh các bạn cần chỉ định và tư vấn của bác sĩ. Không nên tùy ý sử dụng.
Quản trị viênQuản trị viên
Xin chào quý khách. Quý khách hãy để lại bình luận, chúng tôi sẽ phản hồi sớm