- Tên tiếng Việt: Mã tiền, Củ chi, Phiên mộc miết,…
- Tên khoa học: Strychnos nux – vomica L.
- Họ khoa học: Loganiaceae (Mã tiền)
I. HẠT MÃ TIỀN LÀ GÌ ?
Mã tiền là hạt của hiều loài cây khác nhau. Các hạt này đều có hình dạng tựa như chiếc cúc áo lớn; chứa chất alcaloid (chủ yếu là strychnin và brucin). Trong số đó có cây thân đứng và cây thân leo, nhưng đều thuộc chi Strychnos sp.
a) Các loại cây cho hạt mã tiền
Mã tiền thân đứng là loài cây cao từ 5-15m. Cành cây nhẵn, vỏ cây màu xám, thi thoảng xuất hiện gai ở nách lá. Lá có cuống, hình trứng, mặt lá nhẵn không có lông, gân 3 lá nổi rõ. Hoa trổ ra nơi đầu cành, mọc thành cụm trắng xóa hay ngả chút vàng. Kết quả hình cầu, chín có màu đỏ cam. Bên trong quả chứa từ 1 – 5 hạt tựa chiếc cúc áo. Mỗi hạt có đường kính khoảng 2 cm, dày khoảng 4mm. Nhìn bằng mắt thường sẽ thấy hạt có một bên lồi, một bên lõm, bao bọc quanh hạt là lớp lông xám mịn tỏa đều từ giữa hạt ra chung quanh.
Cây mã tiền thân đứng
Mã tiền thân leo có ít nhất 2 loại:
- Dây gió (Strychnos ignatii) là dây leo thân gỗ, leo dựa vào cây khác nhờ những móc đơn mọc ra từ nách lá. Thân cành được bao bọc bởi lớp vỏ nâu hay xám nhạt. Các lá mọc đối trên cành. Lá mang hình dạng tựa trái xoan, 2 mặt lá đều nhẵn, gân lá tỏa ra thành 3 đường. Hoa màu trắng ngà trổ ra từ kẽ lá. Kết quả hình cầu khi chín già màu nâu chứa khoảng 4-10 hạt bên trong. Mỗi hạt đều có 2 mặt, 1 mặt lồi một mặt lõm và đều có lông bao phù
Một số loài cây thân leo cũng cho hạt mã tiền
- Dây vuông (Strychnos vanprukii) cũng là dây leo thân gỗ, dài từ 5-20m. Cành cây không tròn mà tạo thành 4 cạnh. Lá xanh bóng, mọc đối, giữa lá nổi rõ 3 đường gân. Hoa màu vàng nhạt, mọc thành chùm ở kẽ lá. Quả chín màu vàng cam, nhỏ hơn 2 loại kể trên, bên trong chỉ chứa 1-2 hạt dẹt.
b) Thành phần hóa học của hạt mã tiền
Để sử dụng hạt mã tiền làm thuốc, cần chế biến đúng cách. Vậy nên các nhà khoa học đã chia ra 2 loại: Mã tiền chưa chế và mã tiền chế làm thuốc.
Hạt mã tiền chưa chế bao gồm các thành phần hóa học: Alcaloid (chủ yếu là Strychnin), Dầu béo; Glycosid và một số chất khác như Acid loganic, stigmasterin…
Đối với hạt mã tiền đã chế để làm dược liệu, các thành phần hóa học có nhiều thay đổi. Hạt mã tiền chế chứa hàm lượng alcaloid giảm đáng kể, đôi khi chỉ còn ½. Cụ thể là hàm lượng chất độc strychnin, brucin giảm đi.
II. NƠI BÁN HẠT MÃ TIỀN
Cây mã tiền mọc hoang dại, người dân thu hái hạt mã tiền từ tự nhiên rồi bán cho các cơ sở thu mua dược liệu. Các cơ sở này sơ chế hạt mã tiền cho độc tố trong hạt giảm đi sau đó phân phối đến các nhà thuốc Đông Y.
Nếu có chỉ định của bác sĩ cần sử dụng đến hạt mã tiền, bạn có thể tìm đến các nhà thuốc Đông y, các công ty cung cấp các sản phẩm
Đông y uy tín lâu năm sẽ tìm được vị thuốc mã tiền đã chế đúng phương cách.
Không nên mua tự ý thu hái hạt mã tiền tươi để làm thuốc, hoặc mua hạt mã tiền khô chưa qua sơ chế đúng cách.
III. CÔNG DỤNG CỦA HẠT MÃ TIỀN
a) Y học hiện đại công dụng của hạt mã tiền:
Các nhà y học ngày nay đã thực hiện những ứng dụng lâm sàng để đưa ra tác dụng của hạt mã tiền. Chiết xuất strychnine trong hạt mã tiền có những tác dụng dược lý như sau:
● Sử dụng strychnine tại thần kinh trung ương và ngoại vi cho tác dụng kích thích khi dùng liều nhỏ và gây co giật khi dùng liều cao
● Làm tăng huyết áp tim và hệ tuần hoàn.
● Có khả năng làm tăng bài tiết dịch vị, tăng tốc độ chuyển hóa của thức ăn sang ruột. Nếu dùng lâu ngày gây biến loạn tiêu hóa, biến loạn co bóp dạ dày.
b) Y học cổ truyền nói về công dụng của hạt mã tiền:
Ở nước ta, hạt mã tiền là vị thuốc trong Đông Y. theo Đông y, hạt mã tiền có vị đắng, tính lạnh, độc; công dụng: làm mạnh tỳ vị gân cốt, thông kinh lạc, tán kết, tiêu thũng, chỉ thống, trừ phong thấp; chủ trị các bệnh phong thấp, nhức mỏi tê bì tay chân, bại liệt, tiêu hóa kém, chó dại cắn, tiêu khí huyết tích tụ lâu ngày.
Các thầy thuốc Đông y sử dụng mã tiền chế với liều dùng cho người trưởng thành: 0.05g/lần, 0.15g/24h. Tuyệt đối không dùng quá liều.
IV. CÁCH SỬ DỤNG THẢO DƯỢC MÃ TIỀN CHỮA BỆNH
Cây mã tiền cho hạt để làm dược liệu. Quả mã tiền chín già sẽ được người dân thu hái sau đó tách hạt, phơi/sấy khô để trữ làm dược liệu. Hạt mã tiền có tính độc nên trong y học cổ truyền nước ta chỉ sử dụng hạt mã tiền đã chế để làm thuốc.
a) Các chế hạt mã tiền:
Cách 1: Lấy hạt mã tiền ngâm trong nước vo gạo 1 ngày→ vớt ra cạo sạch mầm vỏ →sấy khô (có thể tán bột mịn)
Cách 2: Cho hạt mã tiền vào dầu vừng→ đun sôi cho hạt nổi lên →vớt ra thái nhỏ →sấy khô
b) Các cách sử dụng để làm thuốc
- Dùng tươi giã nát trị các bệnh ở ngoài
- Dùng dạng thuốc sắc
- Dùng dạng thuốc tán bột mịn, có thể vo viên cùng các vị khác hoặc dùng riêng.
- Ngâm rượu để xoa bóp bên ngoài
Mã tiền chưa qua chế là thuốc độc bảng A, vị thuốc mã tiền sau khi chế được xếp vào danh mục thuốc độc bảng B, nên cần phải sử dụng sau khi ăn no, hoặc phối hợp với các vị khác để giảm độc tố.
V. NHỮNG TRIỆU CHỨNG CỦA NGƯỜI NGỘ ĐỘC MÃ TIỀN
Cây mã tiền mọc hoang ở nhiều nơi, dân gian thường lưu truyền bài thuốc ngâm hạt mã tiền với rượu chữa bệnh đau nhức xương khớp. Loại rượu này nếu để trong nhà, rất dễ nhầm lẫn với rượu uống hàng ngày, hoặc để dưới nền nhà, trẻ con vô tình uống phải sẽ gây ngộ độc cấp, nguy cơ tử vong tại chỗ rất cao.
Các triệu chứng ngộ độc mã tiền: ngáp nhiều, chảy dãi, nôn mửa liên tục, sợ ánh sáng, mạch đập nhanh nhưng yếu, mắt lồi, tứ chi cứng đờ, co quắp. Có thể tử vong sau khi sử dụng mã tiền quá liều từ 5 phút.
Tóm lại, mã tiền có tác dụng chữa bệnh, nhưng cũng mang độc tố. Phải vô cùng cẩn trọng trong sử dụng. Người dân tuyệt đối không tự ý sử dụng loại dược liệu này khi chưa có chỉ định của thầy thuốc.
Tìm hiểu thêm về cây cải trời công dụng và cách sử dụng TẠI ĐÂY <<<
Quản trị viênQuản trị viên
Xin chào quý khách. Quý khách hãy để lại bình luận, chúng tôi sẽ phản hồi sớm