Bá tử nhân là phần hạt của cây trắc bách diệp, được sử dụng phổ biến trong nhiều bài thuốc đông y chữa bệnh hiện nay. Vị thuốc bá tử nhân là dược liệu Việt Nam có công dụng tuyệt vời trong việc chữa mất ngủ, ho, đau nhức răng, xuất huyết hoặc lòi dom,...
Tên gọi, phân nhóm Bá tử nhân
- Tên gọi khác: Bá tử nhân hay còn gọi là bá tử, trắc bá, trắc bách diệp, cây bách, tử nhân kinh,...
- Tên khoa học: Platycladus orientalis (L.) Franco.
- Họ: Trắc bách (Cupressaceae).
Mô tả dược liệu Bá tử nhân
Đặc điểm thực vật
Cây thuốc bá tử nhân là một trong những loại thực vật hạt trần, có chiều cao trung bình khoảng từ sáu đến 8m. Nhánh con của cây bá tử nhân có chứa lá mọc dọc theo thân. Phần lá cây mọc đối nhau, tạo thành khóm, hình vẩy và có màu xanh đậm. Hình dạng lá tương đối giống với lá kim, nhưng dẹp và rộng hơn.
Quả bá tử nhân có hình nón, gồm từ 6 - 8 vẩy dài úp vào nhau. Hạt có hình trứng, khi chín quả có màu nâu sẫm và có một sẹo rộng với màu nhạt hơn nằm ở phía dưới quả.
Mùa hoa bá tử nhân thường rơi vào khoảng tháng 4, tháng 5. Còn mùa quả rơi vào khoảng tháng 9 và tháng 10.
Bộ phận dùng
Các bộ phận của cây bá tử nhân như hạt, lá, cành non đều có thể được sử dụng để làm vị thuốc. Nhưng hạt bá tử nhân được sử dụng phổ biến để làm thuốc chữa bệnh hơn.
Phân bố
Cây bá tử nhân là một trong những dược liệu có nguồn gốc từ vùng Đông Bắc Trung Quốc, đến nay đã được di thực và được trồng nhiều ở Việt Nam.
Thu hái và sơ chế
Phần cành non và lá của bá tử nhân được thu hái quanh năm, tuy nhiên để cho dược tính tốt nhất thì bạn nên thu hoạch vào các tháng 9, tháng 10 và tháng 11. Sau khi thu hái, đem rửa sạch lá và cành non, cắt nhỏ rồi đem phơi khô hoặc sấy khô ở nhiệt độ thấp.
Còn với quả bá tử nhân, thời điểm thu hoạch thường vào mùa thu hoặc mùa đông khi quả đã già. Sau khi thu hái đem phơi khô, loại bỏ lớp vỏ ngoài, lấy hạt rồi phơi lại lần nữa.
Vị thuốc bá tử nhân
Bá tử nhân chính là hạt hình trứng dài hoặc bầu dục hẹp của cây trắc bách diệp. Hạt bá tử nhân có chiều dài khoảng 4 -7mm và có đường kính 1,5 - 3mm. Mặt ngoài của hạt có màu vàng nâu nhạt với các đốm nâu. Hạt có vị nhạt và có mùi thơm dịu nhẹ.
Bảo quản
Dược liệu bá tử nhân sau khi đã qua sơ chế cần bảo quản ở những nơi khô ráo, tránh nấm mốc, ẩm ướt và côn trùng.
Thành phần hóa học
Theo nghiên cứu, dược liệu bá tử nhân có những thành phần hóa học có lợi cho sức khỏe con người như:
- Pinen
- Cariophilen
- Amentoflavone
- Estolide
- Vitamin C
- Tanin
- Hinoki Flavone
- Axit juniperic
- Myricetin
- Saponozit
Tính vị
- Bá tử nhân có vị ngọt và tính bình.
Quy kinh
- Quy vào 3 kinh Tỳ, Tâm, Can (Theo Trung Dược Học)
- Quy vào 3 kinh Tâm, Can, Thận (Theo Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách
Tác dụng dược lý
Công dụng: bổ tâm tỳ, nhuận táo, chỉ, định thần, thông đại tiện.
Chủ trị: Hỗ trợ điều trị các chứng mất ngủ, đổ mồ hôi trộm, nôn ra máu, xuất huyết tử cung, rong kinh, táo bón,...
Theo y học hiện đại, Dược liệu bá tử nhân có những tác dụng dược lý như sau:
- Nước sắc từ dược liệu bá tử nhân có khả năng kích thích quá trình đông máu.
- Giúp tăng cường khả năng gây mê.
- Nước sắc của dược liệu bá tử nhân khi kết hợp với rượu có thể tác động lên trung khu thần kinh, đồng thời giúp giảm ho.
Vị thuốc bá tử nhân có khả năng giúp ức chế các hoạt động của một số vi khuẩn, vi rút cún hay tụ cầu khuẩn
Cách dùng – liều lượng
- Cách dùng: vị thuốc bà tự nhiên hiện nay được sử dụng chủ yếu dưới dạng thuốc sắc, có thể shock thuốc một mình hoặc kết hợp với các vị thuốc khác để nâng cao tác dụng trị bệnh. Ngoài ra cũng có thể sử dụng theo phương pháp tán bột, ngâm rượu hay làm viên hoàn.
- Liều dùng được khuyến cáo với hạt bá tử nhân là từ 4 - 12 gam/ngày và với lá là 6 - 12 gam/ngày
16 bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu bá tử nhân
Dưới đây là những bài thuốc từ vị thuốc bá tử nhân mà ONPLAZA đã tổng hợp, cùng tìm hiểu nhé.
Vị thuốc bá tử nhân với nhiều công dụng chữa bệnh
✓ Bài thuốc 1. Dưỡng tâm, an thần
- Đơn thuốc 1: 16 gam bá tử nhân, 16 gam toan táo nhân, 8 gam Viễn chí, 8 gam ngũ vị tử. Đem sắc lấy nước uống. Sắc với một thăng nước đến khi còn lại ⅓ thăng thì sử dụng. Mỗi ngày chỉ uống một thăng thuốc và chia làm nhiều lần uống trong ngày.
- Đơn thuốc 2: Bá tử nhân, đương quy, mỗi vị 500 gam. Đem thuốc tán thành bột mịn, sau đó trộn đều rồi luyện với mật để làm hoàn. Mỗi lần uống 12 gam với nước sôi ấm và chia ngày 2 lần uống.
✓ Bài thuốc 2. Bổ âm, cầm mồ hôi
- Đơn thuốc: bá tử nhân 16 gam, cù mạch 16 gam, mẫu lệ 12 gam, rễ ma hoàng 12 gam, bán hạ khúc 12 gam, đẳng sâm 12 gam, ngũ vị tử 8 gam
- Cách dùng, liều dùng: đem các vị thuốc trên tán thành bột mịn. Sau đó trộn đều cùng cùi thịt đại tập và làm thành viên hoàn hoặc sắc uống.
✓ Bài thuốc 3. Nhuận tràng và thông đại tiện
- Đơn thuốc: bá tử nhân 12 gam, tùng tử nhân 12 gam, hoả ma nhân 12 gam.
- Cách dùng, liều dùng: đem các vị thuốc trên tán thành bột mịn. Sau đó trộn đều với mật để làm hoàn hoặc sắc lấy nước uống. Mỗi ngày sử dụng 1 thang thuốc.
✓ Bài thuốc 4. Chữa chứng khóc đêm, đầy bụng ở trẻ em
- Đơn thuốc: bá tử nhân từ 3 - 30g.
- Cách dùng, liều dùng: tán thành bột mịn, sau đó trộn với nước cơm và cho trẻ uống trực tiếp. Liều lượng thuốc phụ thuộc vào độ tuổi của trẻ cùng triệu chứng bệnh
✓ Bài thuốc 5. Chữa mất ngủ, suy giảm trí nhớ, tâm huyết bất túc
- Đơn thuốc: 20 gam bá tử nhân, 20 gam thục địa, 12 gam mạch đông, 12 gam đương quy, 12 gam Huyền sâm, 12 gam câu kỷ, 12 gam phục thần, 4 gam cam thảo, 4 gam xương bồ.
- Cách dùng, liều dùng: sắc nước uống thay trà trong ngày. Mỗi ngày dùng một thang thuốc.
✓ Bài thuốc 6. Trị hồi hộp mất ngủ, huyết không dưỡng tâm
- Đơn thuốc: 16 gam bá tử nhân, 16 gam toan táo nhân, 8 gam viễn chí
- Cách dùng, liều dùng: đem các vị thuốc trên sắc nước uống thay trà. Sử dụng mỗi ngày một thang thuốc.
✓ Bài thuốc 7. Ngũ nhân hoàn - Nhuận trường thông tiện
- Đơn thuốc: 12 gam bá tử nhân, 12 gam hạnh nhân, 12 gam trần bì, 20 gam đào nhân, 4 gam uất lý Nhân, 4 gam tùng tử nhân
- Cách dùng, liều dùng: tán thành một mịn, rồi trộn đều và luyện với mật để làm viên hoàn nhỏ. Mỗi lần sử dụng 4 - 8 gam bột, uống với nước sôi, chia mỗi ngày 2 lần uống.
✓ Bài thuốc 8. Chữa sốt xuất huyết với dược liệu bá tử nhân
- Đơn thuốc: 16 gam bá tử nhân đã sao đen, 16 gam cây nhọ nồi, 16 gam mã đề, 12 gam lá cúc tần, 20 gam củ sắn dây
- Cách dùng, liều dùng: đem rửa sạch các vị thuốc trên rồi thái nhỏ và cho vào ấm sắc. Đổ 600ml nước đun trên lửa nhỏ trong 30 phút. Chia nước thuốc thành 3 lần uống trong ngày. Mỗi ngày chỉ dùng một thang thuốc.
✓ Bài thuốc 9. Trị thổ huyết do táo nhiệt
- Đơn thuốc: 20 gam bá tử nhân tươi, 24 gam lá ngải cứu tươi, 40 gam sinh địa, 80 gam lá sen tươi.
- Cách dùng, liều dùng: đem giã nát các vị thuốc trên rồi ngâm vào nước hoặc có thể sắc lấy nước uống trong ngày. Mỗi ngày chỉ được sử dụng 1 thang thuốc.
✓ Bài thuốc 10. Trị nôn ra máu hay lao phổi ho ra máu
- Đơn thuốc: 16 gam bá tử nhân tươi, 16 gam bạch cập, 20 gam ngó sen, 20 gam cỏ nhỏ nồi
- Cách dùng, liều dùng: đem phơi hoặc sấy khô các vị thuốc trên ở nhiệt độ thấp, rồi tán thành bột mịn. Sau đó trộn với nước để làm thành viên hoàn, mỗi viên đúng 10 gam. Mỗi ngày uống ba viên cùng với nước ấm.
Lưu ý khi sử dụng vị thuốc bá tử nhân chữa bệnh
Để đảm bảo cho sức khỏe và sự an toàn khi sử dụng thuốc người bệnh cần chú ý các vấn đề sau:
- Cẩn trọng khi dùng bá tử nhân cho phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú.
- Tuyệt đối không sử dụng vị thuốc cho bệnh nhân bị tiêu chảy hoặc cổ họng có nhiều đờm.
- Không dùng chung được liệu bá tử nhân bà với vị thuốc dương đề thảo và cúc hoa.
Trên đây, ONPLAZA đã giới thiệu đến bạn vị thuốc bá tử nhân được sử dụng nhiều trong các bài thuốc đông y với công dụng chữa đa dạng bệnh. Tuy nhiên những thông tin trên chỉ mang tính chất tham khảo, nếu bạn muốn sử dụng thuốc, cần trao đổi với thầy thuốc hoặc bác sĩ có chuyên môn để sử dụng thuốc đúng liều lượng và an toàn.
Quản trị viênQuản trị viên
Xin chào quý khách. Quý khách hãy để lại bình luận, chúng tôi sẽ phản hồi sớm