Xá xị là gì ? Lưu ý công dụng và cách dùng xá xị hiệu quả

I. TÊN GỌI

Tên tiếng Việt: Sá sị, Xá xị, Gù hương, Re hương…
Tên khoa học: Cinnamomum parthenoxylon
Họ khoa học: Lauraceae (tức họ Long não)

Hình ảnh cây xá xị (hay còn gọi là cây gù hương)

Hình ảnh cây xá xị (hay còn gọi là cây gù hương)

II. XÁ XỊ LÀ GÌ?

Xá xị thường được biết đến như một thức uống phổ biến ở khu vực phía nam nước ta. Loại nước này sử dụng tinh dầu chiết xuất từ cây xá xị để tạo mùi vị đặc trưng. Không những thế, xá xị còn có tên gọi Gù hương là loài cây được dùng trong dân gian và trong y học cổ truyền với nhiều công dụng trị bệnh hay.

III. CÂY XÁ XỊ

1. Mô tả hình ảnh cây xá xị

Cây xá xị hay còn được gọi là cây gù hương nằm trong danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý hiếm. Cây xá xị là loại cây thân gỗ, sống lâu năm. Thân cây rất to, dài. Cây xá xị có chiều cao khoảng từ 12 cm đến 18 cm, có khi cây cao tới hơn 30m. Từ thân cây phân ra nhiều cành, nhánh. Các cành non có dạng gần như 4 cạnh, cành trưởng thành hình trụ. Toàn bộ thân cành đều nhẵn.

Lá cây xá xị hình trứng, rất dai, đầu lá nhọn, mép lá nguyên. Cuống lá ngắn và gầy, dài khoảng độ 4 cm. Các lá mọc cách nhau. Phiến lá dài chừng 12 cm đến 18 cm, rộng chừng 5 cm đến 7 cm. Giữa phiến lá nổi rõ các gân chia 3 hoặc gân giống lông chim, cả hai loại này đều xuất hiện trên cùng một cành xá xị.

Cây xá xị trổ hoa ra từ các nách lá, mọc thành các ngù ít hoa. Hoa xá xị mang sắc trắng; mùi thơm nhẹ; có phủ một lớp lông dầy. Quả xá xị hình cầu đính trên ống bao hoa có hình cái chén. Quả non màu xanh, khi chín đổi sang màu vàng xám hoặc tím đen, mùi rất thơm.

2. Cây xá xị phân bố ở đâu?

Cây xá xị thích hợp mọc ở những vùng đất cao, đồi núi. Trên thế giới, loài cây này được tìm thấy nhiều ở các nước Thái Lan, Lào, Malaysia, Indonesia, Việt Nam…

Tại nước ta, cây xá xị có cả ở hai miền Nam, Bắc. Ở phía Bắc có rừng cây xá xị tức gù hương nổi tiếng tại Yên Bái. Ở các tỉnh miền Trung trở vào Nam như: Quảng Trị, Lâm Đồng, Đồng Nai… xuất hiện nhiều cây xá xị hơn.

IV. TÁC DỤNG CỦA CÂY XÁ XỊ

Cây xá xị cho con người tất cả các bộ phận để sử dụng với nhiều mục đích khác nhau. Dưới đây người viết tổng hợp được những thông tin về công dụng của cây xá xị chia theo các bộ phận được sử dụng.

1. Thân cành và rễ xá xị có tác dụng gì?

Rễ xá xị dùng để chiết xuất tinh dầu, tạo hương vị cho một loại nước giải khát có tên nước xá xị.

Thân, vỏ và rễ cây xá xị được sử dụng trong y học. Theo y học cổ truyền, thân và rễ xá xị có vị hơi đắng và cay; tính ấm; dùng trong điều trị các bệnh cảm mạo, ăn uống lâu tiêu, đau dạ dày, thấp khớp, bệnh lỵ và ho gà.

Bên cạnh đó, vỏ cây xá xị còn được dùng để chữa chứng phù gan. Ngoài ra, các nhà nghiên cứu còn tiến hành thí nghiệm: sử dụng các chất trong vỏ cây xá xị cho chuột. Kết quả cho thấy vỏ cây xá xị có thể ngăn chặn quá trình ô xy hóa và hạ đường huyết.

Tại Malaysia, người ta dùng gỗ cây xá xị để bào chế thuốc bổ dưỡng cho các bé gái trong độ tuổi dậy thì.

Ở nước ta, chưa có tài liệu ghi nhận về việc sử dụng thân vỏ cây xá xị làm dược liệu. Thân gỗ xá xị là loại gỗ có giá trị cao, chỉ đứng sau các lọai Trầm Hương, Ngọc Am, Hoàng Đàng. Cây xá xị cho thân gỗ rất đẹp. Gỗ xá xị ít thấm nước và khó bị mối mọt lại có mùi thơm, nên thường được dùng để sản xuất các đồ thủ công mỹ nghệ như: chuỗi hạt, làm tượng, đồ nội thất và đóng tàu thuyền.

2. Lá và quả xá xị có tác dụng gì?

Trong dân gian và y học cổ truyền dân tộc nước ta, lá và quả xá xị được sử dụng để trị bệnh.
Lá xá xị được dùng để trị các bệnh mẩn ngứa, mụn nhọt ngoài da. Cách dùng: lấy lá xá xị tươi nấu nước để tắm, rửa hoặc ngâm phần da bị nổi mụn, mẩn ngứa.
Nước sắc lá xá xị có tác dụng giảm đau, cầm máu và điều trị ngoại thương xuất huyết, chữa phong thấp và bệnh đau dạ dày.
Một số nghiên cứu cũng đã chỉ ra các chất chiết xuất từ lá xá xị có khả năng chống ô xy hóa và bảo vệ các tế bào gan.
Quả xá xị được dùng trong y học cổ truyền nhằm chữa trị các bệnh cảm mạo, sốt cao, lên sởi, đi lỵ, ho gà. Lấy quả xá xị khô rồi tán thành bột mịn, uống mỗi lần từ 6-9 gram cùng nước ấm. Ngoài ra còn có thể kết hợp quả xá xị với lá khuynh diệp mỗi vị 6 gram sắc nước uống điều trị ho gà, kiết lỵ.

V. TÁC DỤNG CỦA TINH DẦU XÁ XỊ

Ngoài các công dụng phía trên, cây xá xị còn cho vỏ, lá và rễ để chiết xuất tinh dầu xá xị. Tại Java, tinh dầu xá xị được sử dụng để xoa bóp chữa đau nhức xương khớp. Trên thế giới, tinh dầu xá xị được dùng để tạo hương vị cho một loại nước giải khát có tên xá xị. Loại nước này được dùng rộng rãi ở nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Nước xá xị thường có màu vàng nâu tựa như nước cola nhưng có hương vị đặc trưng. Tuy gọi là nước xá xị nhưng thành phần trong nước chủ yếu là vị thổ phục linh, cam thảo, salixylat metyl, tinh dầu tiểu hồi, sục thêm khí cacbonic và thêm một ít tinh dầu xá xị để tạo mùi hương. Có tài liệu ghi nhận thứ nước này có tác dụng tiêu cơm, giúp người sử dụng có cảm giác ngon miệng hơn trong bữa ăn.

Một loại nước sá xị tại Việt Nam

Một loại nước sá xị tại Việt Nam

1. Tác dụng

Tại Việt Nam, người dân dùng tinh dầu xá xị để xua đuổi côn trùng, làm cho tinh thần sảng khoái. Trong y học cổ truyền nước ta, tinh dầu xá xị được dùng chữa một số bệnh:

Đau nhức xương khớp, tê thấp
Về tiêu hóa và bài tiết như chứng đau bụng, đầy bụng, ăn khó tiêu, nôn mửa, đi ngoài; bí tiểu.
Về hô hấp như ho, hen xuyễn,
Bên cạnh đó tinh dầu xí xị còn được sử dụng để chữa các bệnh về tim mạch, thần kinh,

Ngoài các tác dụng chữa bệnh theo y học cổ truyền dân tộc thì tinh dầu xá xị còn có mùi thơm, được dùng để xông hương ở những điện thờ. Có một số tài liệu ghi nhận tính kháng khuẩn ở tinh dầu xá xị, khả năng làm đẹp da, xoa dịu vết thương do côn trùng đốt và còn có khả năng làm sáng mắt đối với người bị cận thị, mờ mắt.

Tinh dầu xá xị có tác dụng trị bệnh

Tinh dầu xá xị có tác dụng trị bệnh

2. Cách sử dụng tinh dầu xá xị hiệu quả nhất

- Giảm đau do chấn thương hoặc do bệnh viêm khớp:

Dùng từ 1 tới 2 giọt tinh dầu xá xị xoa vào vùng bị đau. Dùng tay xoa nhiều lần cho tinh dầu thấm dần vào da.

Đối với người bị đau nhức xương khớp, đang tập thiền hoặc yoga có thể nhỏ 1 giọt tinh dầu xá xị vào vai gáy, cổ tay, lòng bàn chân.

- Tạo mùi thơm cho không gian sống, giải tỏa căng thẳng thần kinh:

Tinh dầu xá xị có mùi thơm dễ chịu giúp cho không gian thêm hương thơm, cơ thể được thư giãn, tinh thần thoải mái. Nên bạn có thể nhỏ vài giọt tinh dầu xá xị nơi phòng ngủ, xe ô tô, phòng khách.

Bên cạnh đó còn có phương pháp đốt xông tinh dầu xá xị để tạo ra mùi thơm lan tỏa khắp không gian rộng lớn. Với cách này bạn chỉ cần mua thêm 1 chiếc đèn xông tinh dầu và nhỏ vài giọt tinh dầu xá xị là đã có bầu không khí ngập tràn hương thơm xá xị.

Hoặc bạn cũng có thể dùng tinh dầu xá xị pha vào nước ấm để tắm. Sau mỗi ngày làm việc căng thẳng, bạn hãy thư giãn cơ thể bằng cách nhỏ 5 giọt tinh dầu xá xị vào bồn tắm rồi ngâm mình trong đó. Hương thơm dịu nhẹ và những tinh chất có trong dầu xá xị sẽ giúp ích cho bạn rất nhiều.

- Giảm sưng đau do côn trùng đốt:

Lấy 1 chút tinh dầu xá xị xoa vào vết côn trùng đốt sẽ giúp tình trạng đỏ, rát, sưng giảm nhanh chóng.

Lưu ý: Mặc dù tinh dầu xá xị có nhiều công dụng hữu ích nhưng nếu sử dụng tinh dầu xá xị với lượng nhiều, trong thời gian lâu dài sẽ gây mệt mỏi. Tốt nhất, sử dụng vừa phải, tránh lạm dụng