Diên hồ sách (Huyền hồ) - Công dụng, cách dùng, lưu ý

Vị thuốc diên hồ sách — *Hình ảnh vị thuốc Diên hồ sách*

MÔ TẢ DIÊN HỒ SÁCH

Tên gọi

Tên tiếng Việt: Diên hồ sách, Huyền hồ, Huyền hồ sách, Sanh diên hồ, Vũ hồ sách, Nguyên hồ…
Tên khoa học: Corydalis ambigua Champ et Schlecht.
Tên dược: Rhizoma Corydalis.
Họ khoa học: Papaveraceae (tức họ Thuốc phiện)

Đặc điểm thực vật

Diên hồ sách là loài cây thân thảo. Cây diên hồ sách sống lâu năm. Bộ phận rễ củ mọc sâu trong lòng đất, có hình tựa như hình cầu. Thân cây diên hồ sách khá nhỏ, cây có chiều cao trung bình khoảng từ 25cm đến 50cm. Lá cây diên hồ sách là những lá kép xẻ lông chim, mọc đối xứng. Mép lá nguyên, hai mặt lá màu lục, nhẵn.

Hoa diên hồ sách thường nở vào lúc tiết trời mùa xuân hoặc nở vào tháng năm hằng năm. Các hoa có màu hồng hoặc màu tím nhạt, mọc ra ở nơi cuối thân. Các bông khoa kết thành chùm, mỗi bông có hình môi.

Phân bố

Trên thế giới, cây Diên hồ sách có nguồn gốc ở Trung Quốc. Các tỉnh ở Trung Quốc trồng nhiều Diên hồ sách là: Triết Giang, Phúc Kiến, Nhiệt Hà. Tuy nhiên, loại dược liệu Diên hồ sách ở vùng Ninh Ba, Kim Hoa, Hàng Châu thuộc tỉnh Triết Giang, Trung Quốc được cho là loại dược liệu tốt nhất trong cả nước.

Ở Việt Nam, nhân dân ta chưa trồng được cây Diên hồ sách. Nguyên liệu Diên hồ sách trong nước phải nhập khẩu hoàn toàn.

Bộ phận làm thuốc

Cây Diên hồ sách cho phần củ rễ để con người làm dược liệu. Bộ phận rễ củ diên hồ sách có tên dược liệu là Rhizoma Corydalis.

Thu hái

Hàng năm, vào lúc tiết trời lập xuân, người dân Chiết Giang, Trung Quốc bắt đầu tiến hành thu hoạch Diên hồ sách.

Người ta đào lấy phần củ rễ của cây Diên hồ sách lên, rồi đem rửa sạch bụi bẩn, đất cát, sau đó đem phơi nắng cho khô. Qua quan sát, dược liệu Diên hồ sách sau khi được phơi khô sẽ có bề ngoài màu vàng tươi hoặc màu vàng đất; đường kính của các củ khoảng từ 1cm đến 1,5cm; mặt ngoài có nhiều vết lăn ngang, chất cứng chắc.

Bào chế, bảo quản

Người làm thuốc bào chế dược liệu Diên hồ sách như sau: Dùng Diên hồ sách và Giấm theo tỷ lệ: 10 kg Diên hồ sách tương ứng với 2 lít giấm). Đem 2 thứ trên đun với lửa nhỏ tới khi giấm cạn hết thì tắt bếp. Tiếp tục đem Diên hồ sách ra phơi khô, tán bột mịn rồi tẩm với muối hoặc rượu theo mục đích chữa bệnh mà dùng.

Bảo quản dược liệu Diên hồ sách nơi khô ráo, thoáng mát; tránh nơi ẩm mốc, ánh sáng mặt trời chiếu trực tiếp.

Thành phần hóa học

Qua phân tích, các nhà khoa học đã tìm thấy một số thành phần hóa học chủ yếu trong dược liệu Diên hồ sách bao gồm: các Alkaloid như protin, corybolbin, dehydrocorydalin, corydalin,…

CÔNG DỤNG CỦA DIÊN HỒ SÁCH

Theo khoa học hiện đại

Diên hồ sách đã được các nhà khoa học tiến hành nghiên cứu để tìm ra những tác dụng dược lý. Theo y khoa hiện đại, Diên hồ sách có một số tác dụng dược lý như sau:

Rễ củ Diên hồ sách có khả năng làm tăng nồng độ nội tiết được vỏ tuyến thượng thận sản sinh.
Dược liệu Diên hồ sách có tác dụng giúp bạn dễ ngủ hơn, cải thiện chất lượng giấc ngủ, giúp an thần, giảm đau.
Các nghiên cứu thực nghiệm trên loài thỏ cho thấy: vị thuốc Diên hồ sách làm tăng lưu lượng máu ở động mạch vành tim.
Các thực nghiệm trên chuột thí nghiệm cho thấy: Dược liệu Diên hồ sách có tác dụng làm giảm nhẹ lượng mỡ ở chuột bị xơ vữa động mạch.
Ngoài ra, Diên hồ sách còn được chiết xuất để làm thuốc ức chế loét dạ dày do histamine và axit acetic ở những con chuột được chọn làm thực nghiệm.

Theo y học cổ truyền phương Đông

Từ xa xưa, Diên hồ sách hay còn gọi là Huyền hồ đã được sử dụng làm thuốc trị bệnh trong y học cổ truyền phương Đông. Tại Trung Quốc, cây Diên hồ sách đã được ghi tên dược đầu tiên trong sách Khai kinh bản thảo.

Vị thuốc diên hồ sách: Theo Đông y, vị thuốc diên hồ sách có những tính chất sau đây:

Vị: Đắng, hơi hăng
Tính: Ôn, không độc.
Quy Kinh: Phế, Vị, Tâm, Can

Tác dụng: Chỉ thống, tán ứ, hoạt huyết, lợi khí. Các thầy thuốc Đông y chỉ ra: nếu dược liệu này tẩm với giấm chua sẽ tăng tác dụng giảm đau; nếu tẩm rượu Diên hồ sách sẽ tăng tác dụng hành huyết; nếu sao vàng Diên hồ sách có tác dụng điều huyết; nếu dùng sống Diên hồ sách có tác dụng phá huyết.

Công dụng diên hồ sách — *Vị thuốc diên hồ sách được dùng trong nhiều bài thuốc để trị bệnh*

Vị thuốc diên hồ sách thường được dùng để chữa trị các chứng bệnh:

Kinh nguyệt không đều, đau bụng kèm theo khí hư, ứ huyết gây đau bụng, bế kinh ở nữ giới;
Đau bụng trên;
Chấn thương tụ máu gây đau nhức;
Thoát vị bụng dưới;
Đau vùng tim;
Sản hậu ứ huyết thành hòn cục;
Đau nhức toàn thân;
Thông lợi tiểu tiện.

CÁCH DÙNG VÀ LIỀU DÙNG

- Cách dùng: Dược liệu Diên hồ sách được dùng ở dạng tán, hoàn, sắc. Thông thường, các thầy thuốc Đông y sẽ ra đơn thuốc phối hợp Diên hồ sách với các loại dược liệu khác để chữa bệnh.

- Liều dùng: Mỗi ngày sử dụng khoảng từ 4 gram đến 10 gram.

- Lưu ý:

Không sử dụng vị thuốc Diên hồ sách cho những đối tượng sau đây: Phụ nữ mang thai, người có chứng rong kinh, băng huyết, người hư yếu và có kinh sớm.
Không dùng dược liệu Diên hồ sách cùng với các loại thuốc chống đông máu.

MỘT SỐ BÀI THUỐC CHỮA BỆNH TỪ DIÊN HỒ SÁCH

Theo BS CKII Huỳnh Tấn Vũ (đăng trên trang suckhoedoisong.vn ngày 31/08/2020), dược liệu Huyền hồ tức Diên hồ sách được người xưa sử dụng làm thuốc. Dưới đây là một số bài thuốc có sử dụng vị thuốc Diên hồ sách do BS CKII Huỳnh Tấn Vũ đã chia sẻ:

Bài 1: Trị ho ở trẻ nhỏ và người cao tuổi

Gồm các vị thuốc với liều lượng như sau: Diên hồ sách 1 lượng, Khô phàn 2.5 chỉ. Đem 2 vị trên trộn đều rồi tán thành bột mịn. Dùng mỗi lần khoảng 6 gram thứ bột trên, ngậm cùng với 1 cục kẹo mạch nha rồi nuốt từ từ.

Bài 2: Chữa tiểu ra máu

Gồm các vị thuốc với liều lượng như sau: Diên hồ sách 1 lượng, Phác tiêu 7,5 chỉ. Đem 2 vị trên trộn đều rồi tán thành bột mịn. Dùng mỗi lần khoảng 4 chỉ sắc lấy nước uống.

Bài 3: Chữa đau phần ngoài do khí kết khối

Tìm lấy Diên hồ sách khô và Tụy tạng heo. Đem Diên hồ sách tán bột mịn; Tụy tạng heo sơ chế sạch rồi cắt thành miếng nhỏ, sau đó nấu chín rồi chấm với bột Diên hồ sách ăn hàng ngày.

Bài 4: Chữa kinh nguyệt không đều, đau bụng do ứ huyết ở nữ giới

Tìm lấy các dược liệu sau đây: Diên hồ sách bỏ vỏ sao giấm 1 lượng, Đương quy tẩm rượu sao 1 lượng, Quất hồng 2 lượng. Đem các vị thuốc trên tán bột rồi trộn với rượu rồi luyện với hồ làm thành viên to như hạt ngô. Mỗi lần dùng 100 viên, chiêu cùng với nước giấm sắc, dùng khi đói bụng.

Bài 5: Chữa đau quặn ruột ở trẻ nhỏ

Gồm các vị thuốc Diên hồ sách và Tiểu hồi hương lượng bằng nhau. Đem 2 vị thuốc trên tán bột, sao vàng. Dùng bột này uống cùng nước cơm khi đói bụng.

Bài 6: Chữa đau giữa đầu hoặc đau một bên đầu

Gồm các vị thuốc: Diên hồ sách 7 củ, Tạo giác 2 quả (bỏ vỏ, hạt, tán bột), Thanh đại 2 chỉ. Đem tất cả các loại trên tán bột mịn, sau đó trộn bột này trộn với nước rồi vo thành viên to bằng hạt hạnh nhân.

Cách dùng: mồi lần dùng 1 viên hòa với nước rồi nhỏ vào mũi, đồng thời ngâm 1 đồng tiền bằng đồng. Đến khi nào thấy người bệnh chảy nhớt dãi ra thì bớt đau.

Bài 7: Chữa đau bụng do khí ngưng huyết trệ ở nữ giới

Gồm các vị thuốc: Diên hồ sách, Đương quy, Quế tâm, Chỉ xác, Đào nhân, Xuyên khung, Mộc hương, Xích thược, Địa hoàng. Đem tất cả các vị sắc lấy nước uống. Ngày dùng 1 thang cho đến khi khỏi bệnh.

Bài 8: Chữa đau bụng do bế kinh

Gồm các vị thuốc: Nga truật 1,5 chỉ, Tam lăng 1,5 chỉ, Mộc hương 1,5 chỉ, Hậu phác 3 chỉ, Đương quy 3 chỉ, Thược dược 3 chỉ và Diên hồ sách mỗi 3 chỉ.

Đem tất cả các vị thuốc trên sắc lấy nước uống. Ngày 1 thang tới khi khỏi bệnh thì dừng.

Bài 9: Chữa viêm dạ dày, loét dạ dày, đau thần kinh chức năng dạ dày do ứ huyết và khí trệ

Gồm các vị thuốc sau: Diên hồ sách 9 phần, Thiên tử 1 phần. Đem 2 vị thuốc trên tán thành bột mịn.

Cách dùng: Mỗi lần dùng khoảng 3 chỉ cùng nước ấm. Ngày uống từ 2 đến 3 lần, duy trì trong thời gian dài.

Bài 10: Chữa chứng đau sau khi sinh đẻ

Lấy dược liệu Diên hồ sách đem sao vàng tán mịn. Dùng mỗi lần khoảng 6 gram, chiêu với rượu. Duy trì liều dùng cho đến khi khỏi.

Bài 11: Chữa đau nhức gân cốt do té ngã từ trên cao

Lấy độc vị Diên hồ sách nghiền bột mịn. Dùng mỗi lần khoảng 2 chỉ, chiêu cùng rượu, ngày dùng 2 lần, duy trì đến khi nào khỏi.

Bài 12: Chữa thống kinh

Lấy Diên hồ sách sao rượu 2 lượng, Hương phụ sao giấm 4 lượng. Đem 2 vị trên tán bột mịn, trộn đều. Dùng mỗi ngày 2 chỉ, chiêu cùng rượu ấm.

Bài 13: Chữa đau nhức thần kinh mặt

Gồm các vị thuốc với liều lượng như sau: Diên hồ sách 5 chỉ, Xuyên khung 5 chỉ, Thương nhỉ tử 3 chỉ, bạch chỉ 3 chỉ. Đem tất cả các vị thuốc trên sắc lấy nước uống.

Mọi thông tin về dược liệu Diên hồ sách và các bài thuốc trị bệnh bên trên chỉ mang tính chất tham khảo. Nếu bạn đọc cần sử dụng dược liệu Diên hồ sách, để đảm bảo công dụng và sự an toàn cho người bệnh, cần phải có sự tư vấn và hướng dẫn của các thầy thuốc có chuyên môn, kinh nghiệm. Nghiêm cấm tình trạng tụ ý mua và sử dụng dược liệu Diên hồ sách theo các thông tin truyền miệng,… Điều này có thể gây nguy hại tới sức khỏe người dùng.